ENANTIOSEMIYANING GENDEROLOGIK TADQIQI

Abstract

Gender hodisalarining nutqiy muloqot va lisoniy faoliyatda voqelanish jarayoni boshqacha mazmun va mohiyatga ega bo’lgan lisoniy hodisalar bilan mushtarakdir. Ma’lumki, so’zlovchi, qaysi jins yoki toifa vakili bo’lishidan qatiy nazar, hamma uchun yagona bo’lgan lisoniy tizimdan foydalanadi. Ammo, ta’kidlash o’rinliki,  har bir shaxsning nutqiy yoki lisoniy qobiliyati va imkoniyat darajasi turlicha bo’lishi aniq.

“Gender” atamasi 1968-yilda amerikalik olim Stoller tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. Ilmiy adabiyotlarda gender tushunchasining bir necha talqini mavjud. Gender – inglizcha “gender” – “zot” so’zidan olingan bo’lib, jins tushunchasini fiziologik voqelik ustqurmasi bo’lgan ijtimoiy qurilma sifatida belgilaydi.[1] Shu bois erkaklar va ayollar o’rtasidagi biologik tabiiy farqlar bilan erkaklar va ayollar xatti-harakatini, ijtimoiy va madaniy tavsiflarini aniqroq farqlash uchun gender atamasi qabul qilingan. Demak, inson jinsda nafaqat fiziologik jihatdan farqlanadi, balki uning atrofidagilar bilan muomalasi, nutqi, va hatto, dunyoqarashida ham jinsdagi o`ziga xos, farqli yoki mushtarak jihatlar namoyon bo`ladi. Sofya Babayan bu haqda: “Gender ijtimoiy tushuncha. Ayol yoki erkakning benuqson timsoli berilgan, xronologik va geografik muhit rang-barangligi, milliy an’analari, etnopsixologiyasi, dini, tarixi va milliy mentaliteti va boshqalarda ifodalanadi” – deb yozadi.

[1] Э.Гидденс Социология. – Т. “Шарқ”. 2002., 185-бет.